نگاهی به فیلم‌تئاتر «عجایب‌المخلوقات» | به زبان سکوت!

محمدناصر حق‌خواه | شهرآرانیوز - آنتوان آرتو متفکر و کارگردان بزرگ تئاتر قرن بیستم است که یکی از مهم‌ترین دیدگاه‌هایش درباره تئاتر روز و نگاهش به آینده تئاتر، در تلاشش برای حذف کلام و توجه به بدن اجراگر نمود پیدا می‌کرد. این نظر که در نوع نگاه آیینی آرتو به تئاتر ریشه دارد، از آنجا نشئت می‌گیرد که، چون تئاتر در آیین‌های بدوی و بدون کلام ریشه دارد و از آنجا که کلام و دیالوگ گفتن از سویی باعث ناکامل و غیردقیق منتقل شدن کلمات می‌شود و از سوی دیگر بدن اجراگر می‌تواند این خلقیات و احساسات بشری را به‌خوبی منتقل کند، پس بدن بر کلام مقدم است و برای دوری از ابتذال بهتر است که از کلام هرچه کمتر استفاده شود. از سوی دیگر و فارغ از نگاه آرتو، وقتی درباره یک موضوع بشری به درازای تاریخ صحبت می‌کنیم، موضوعی که به امروز و دیروز و این جامعه و آن قشر خاص تعلق ندارد و هرکس با هر زبان و رنگ و سواد و درکی از پیرامون خود آن را می‌فهمد، احتمالا بهترین گزینه حذف زبان و تأکید روی بدن اجراگران و حرکات آنان روی صحنه است تا تماشاچی ما در هر جغرافیا و با هر سطحی از سواد تئاتری آن را بفهمد. حرکاتی که با نور و رنگ و آوا‌ها و موسیقی ترکیب می‌شوند و اگر این ترکیب، مجموعه درستی باشد، همه‌چیز را به بهترین شکل پیش می‌برد. این اتفاقی است که در نمایش عجایب‌المخلوقات رضا ثروتی افتاده است.

 

 

 

 

رضا ثروتی که کارگردان جوان، اما صاحب‌نام و خوش‌فکر و پر از ایده تئاتر ایران است، در نمایش عجایب‌المخلوقات با گردآوردن مجموعه‌ای از بهترین بازیگران تئاتر ایران مثل مرتضی اسماعیل کاشی، علی باقری، مجید بهرامی، پانته‌آ پناهی‌ها، اصغر پیران، یاسر خاسب و... یک کار درخشان را در سال ۸۹ به صحنه برد. البته عجایب‌المخلوقات در سال ۹۵ با گروه بازیگران دیگری اجرا شد که به موفقیت اجرای سال ۸۹ نبود و فیلم‌تئاتر موجود از این اجرا هم خوشبختانه متعلق به اجرای سال ۸۹ است.

 

 

 

 

همان‌طور که گفتیم، برای وارد شدن به درون انسان‌ها و صحبت از آنچه که در بطن بشر می‌گذرد، بهترین انتخاب دوری از کلام است. ثروتی در این اجرا می‌خواهد که به ذات مشترک انسانی وارد شود؛ انسانی که امیالش او را به سمت‌های گوناگون می‌کشد، از زندگی در هیچ حالتی رضایت ندارد و به هر آنچه دست می‌یابد، چیز دیگر و زیادتری می‌خواهد، از سلطه و قدرت‌طلبی بیزار است، اما اگر بتواند بر هم‌نوع خود مسلط شود، تا آخرین حد ممکن به او فشار می‌آورد، رابطه‌اش با قدرت بالاسری متواضعانه و با زیردستان خشن است، پول او را به هرسمتی که می‌خواهد می‌کشد و البته که همواره و در یک سیر تدریجی در حال نزول است. این همه آن چیزی است که قرار است در عجایب‌المخلوقات ببینید، با این تفاوت که این شعار‌هایی که خواندید، اصلا به کلام درنمی‌آیند و مبتذل نمی‌شوند، بلکه با طراحی نور بی‌نظیر با مجموعه‌ای از آوا‌ها و موسیقی‌هایی که فضای بکری می‌سازند، بازیگرانی را در حرکت می‌بینیم که فارغ از تأکید روی حرف‌های زیبا، ابتدا چشم تماشاچی را می‌نوازند و در ادامه همه آنچه را چند خط بالاتر به زشت‌ترین شکل و به‌صورت مستقیم به صورت مخاطب خورد، در جان او بدون هیچ زور و تمهیدی می‌نشانند. تماشای عجایب‌المخلوقات اگر هیچ نکته مثبتی نداشته باشد، یک خیر بزرگ دارد و آن هم تجربه تماشای تئاتری بی‌کلام، اما جذاب است.